Quang cảnh phiên thảo luận tại hội trường ngày 31/5/2022 (Ảnh: media.quochoi.vn)

Tại phiên họp, Quốc hội đã nghe Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Theo nhiều đại biểu Quốc hội, Luật sửa bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ là Luật khó, phức tạp, có tính chuyên môn sâu và liên quan đến nhiều điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên trong các lĩnh vực về quyền tác giả, quyền liên quan từ các lĩnh vực về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp, giống cây trồng,… cho nên việc nội luật hóa để phù hợp với thực tiễn của Việt Nam, không trái với các cam kết quốc tế, tận dụng được các cơ hội mà các hiệp định tự do đem lại để thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội cũng như thúc đẩy sự phát triển khoa học công nghệ của đất nước là một điều phức tạp. Bên cạnh đó, trong quá trình nghiên cứu, tiếp thu, chỉnh lý, cơ quan soạn thảo cùng cơ quan thẩm tra đã phối hợp khảo sát thực tiễn, tổ chức rất nhiều hội thảo, hội nghị để xin ý kiến của chuyên gia, nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn cũng như các cơ quan, tổ chức là đối tượng chịu sự tác động của dự thảo luật.

Đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình, Tỉnh ủy viên, Phó Trưởng đoàn ĐBQH chuyên trách 
tỉnh Trà Vinh phát biểu tại Hội trường ngày 31/5/2022 

Tham gia tại buổi thảo luận, đại biểu Thạch Phước Bình, Tỉnh ủy viên, Phó trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Trà Vinh bày tỏ sự đồng tình thống nhất cao với việc sửa đổi luật để thể chế hóa kịp thời Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII. Đại biểu nhận định, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư ở nước ta với quá trình chuyển đổi số, đổi mới, sáng tạo đang diễn ra mạnh mẽ; nhất là trong bối cảnh dịch Covid-19 đã gây ra những khó khăn, thách thức chưa từng có, buộc các doanh nghiệp phải nỗ lực thay đổi và thích ứng. Chính vì vậy, chuyển đổi số là giải pháp quan trọng và là xu hướng tất yếu để các doanh nghiệp Việt Nam tồn tại, nâng cao năng lực cạnh tranh, hiệu quả sản xuất, có thể tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, tăng tốc và phát triển. 
Theo đại biểu Bình, chuyển đổi số không chỉ là số hóa và ứng dụng số hóa bởi số hóa chỉ là vấn đề nhỏ trong vấn đề chuyển đổi số. Chuyển đổi số phải thấy được sự thay đổi lớn trong bản thân của hoạt động kinh doanh số, vận hành số của cả doanh nghiệp và nền kinh tế. Việc vận hành doanh nghiệp phải tính đến yếu tố về đổi mới, nhanh chóng, công nghệ để giải quyết vấn đề của doanh nghiệp. Đó chính là các yếu tố dựa trên nền tảng của chuyển đổi số. Sự gắn bó giữa công nghệ với kinh doanh sẽ là yếu tố gắn kết giữa quyền sở hữu trí tuệ, bởi công nghệ sẽ là vấn đề về sở hữu trí tuệ phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Sự đổi mới kỹ thuật số hiện đang phá vỡ các mô hình hoạt động và kinh doanh của doanh nghiệp nhưng các công nghệ số (di động, đám mây, cảm biến, phân tích, IoT, AI...) có thể biến ý tưởng kinh doanh của doanh nghiệp từ không thể thành có thể (xe tự lái, ứng dụng kỹ thuật thực tế ảo...). Sự thay đổi mô hình kinh doanh dưới hình thức chuyển đổi số, gắn với dịch vụ sẽ tạo nên hiệu quả tốt cho các doanh nghiệp. 
Đồng thời, chuyển đổi số đang trở thành xu thế toàn cầu và cũng là xu hướng tất yếu tại Việt Nam, nhất là trong thực hiện các thủ tục hành chính, thủ tục phục vụ trực tiếp hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, đáp ứng yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế như về sở hữu công nghiệp. Chính vì vậy, rất cần nghiên cứu bổ sung vào Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ các quy định liên quan đến nội dung chuyển đổi số với 02 lý do như sau:
Thứ nhất, mặc dù dự thảo đã ghi nhận và bảo hộ nhiều loại tài sản trí tuệ như: quyền tác giả và quyền liên quan đối với tác phẩm, phần mềm, hệ thống thông tin hay sở hữu công nghiệp đối với bí mật kinh doanh. Tuy nhiên, một số vấn đề chưa được làm rõ gây nhiều khó khăn trên thực tiễn triển khai. Cụ thể như, về khái niệm bí mật kinh doanh trong Luật Sở hữu trí tuệ vẫn còn chung chung và khó hiểu. Luật Sở hữu trí tuệ chỉ quy định bí mật kinh doanh là thông tin thu được từ hoạt động đầu tư tài chính, trí tuệ, chưa được bộc lộ và có khả năng sử dụng trong kinh doanh. Chính việc quy định tương đối chung chung, chưa rõ ràng về bí mật kinh doanh khiến việc áp dụng quy định này trong thực tế rất khó khăn đối với các cơ quan quản lý nhà nước. Mặt khác, dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ cũng chưa xác định khái niệm “tài sản trí tuệ”, nên hiện có sự lúng túng trong việc xác định hợp đồng có đối tượng là tài sản trí tuệ. Nếu như trong nhiều lĩnh vực kinh tế khác, giá trị tài sản lớn nhất đối với doanh nghiệp là nhà máy, thiết bị, công trình… thì trong kinh tế số, tài sản có giá trị nhất lại là phần mềm, dữ liệu, hệ thống thông tin… Đây đều là các đối tượng tài sản được bảo hộ theo pháp luật về sở hữu trí tuệ.
Thứ hai, đại biểu cũng đánh giá cao dự thảo Luật quy định về đăng ký, xác lập quyền sở hữu công nghiệp trực tuyến đăng ký sở hữu công nghiệp ở cấp độ 3 và đang triển khai hệ thống nộp đơn điện tử ở cấp độ 4 và “tra cứu khả năng bảo hộ trực tuyến và tra cứu cơ sở dữ liệu về nhãn hiệu hàng hóa hoặc kiểu dáng công nghiệp trực tuyến”, cơ sở dữ liệu về sở hữu công nghệ đều đã được công khai trực tuyến trên mạng Internet . Đặc biệt, với sự hỗ trợ của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới, từ năm 2019 Cục Sở hữu trí tuệ đã triển khai bổ sung thêm công cụ tra cứu trực tuyến Wipopublish với nhiều tính năng ưu việt và đồng bộ với thế giới khi hệ thống này được Tổ chức sở hữu trí tuệ hỗ trợ triển khai tại nhiều quốc gia. Dựa trên kết quả tra cứu, cá nhân, tổ chức có thể đánh giá khả năng bảo hộ đối với nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp hoặc sáng chế mà mình có nhu cầu đăng ký bảo hộ. Tuy nhiên, Dự thảo Luật chỉ mới quy định nộp hồ sơ đăng ký quyền tác giả, quyền liên quan qua Cổng Dịch vụ công Quốc gia, chính vì vậy, đại biểu đề nghị cần bổ sung quy định về việc tra cứu khả năng bảo hộ trực tuyến; tra cứu cơ sở dữ liệu về nhãn hiệu hàng hoá, kiểu dáng công nghiệp.
Bên cạnh đó, bảo hộ tài sản trí tuệ để phát triển kinh tế số (công nhận các loại tài sản số, bảo vệ tài sản số trong các hợp đồng dân sự, bảo vệ tài sản số bằng pháp luật hình sự, bảo hộ quyền sở hữu tài sản của cá nhân, bảo đảm giao kết hợp đồng…) là giải pháp quan trọng để thúc đẩy đầu tư của doanh nghiệp vào các lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp công nghệ cao, có giá trị gia tăng lớn hay thu hút được các dự án đầu tư nước ngoài chất lượng tốt. Từ đó, đại biểu kiến nghị ban soạn thảo cần xem xét bổ sung vào Dự thảo Luật các quy định ghi nhận, bảo hộ các loại tài sản trí tuệ trên môi trường số, theo hướng bảo vệ quyền tài sản cá nhân, quyền sở hữu cá nhân với dữ liệu, bảo đảm và thúc đẩy các giao kết hợp đồng.
Cùng với đó, để nâng cao năng lực bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong môi trường số, cần bổ sung các quy định về việc phối hợp chặt chẽ giữa các ngành trong việc xây dựng quy định về thực thi sở hữu trí tuệ trong môi trường số theo hướng đáp ứng yêu cầu của các cam kết quốc tế và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam. Điều này sẽ tạo nên một hệ thống quy định thực thi về sở hữu trí tuệ trên môi trường số một cách thống nhất; trong đó có những quy định cụ thể nhằm xác định những hành vi bị coi là xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong môi trường số, chủ thể xâm phạm cũng như cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm.

      Thúy Oanh
Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh Trà Vinh